Харысхалга анаммыт тэрээһиннэр үтүө санаалары түмтүлэр
Бүгүн Соморсун нэһилиэгэр саха норуодунай суруйааччыта Баһылай Харысхалга анаммыт Үрүҥ тунах ыһыахтара ыһыллар. Онтон бэҕэһээ кини сырдык аатын үйэтитиигэр, ахтан-санаан ааһарга анаммыт тэрээһиннэр үгүс ыалдьыттаах буолан аастылар.
Хаарыан киһибитин Харысхалбытын ахтан-санаан ааһар тэрээһиннэргэ киниэхэ анаммыт түмэл-хоһу, төрөөбүт-үөскээбит дьиэтигэр өйдөбүнньүк дуосканы арыйыы уонна кини туһунан истиҥник санаан ааһар ахтыы киэһэтин соморсуннар кыайа тутан ыыттылар.
Түмэл -хос Харысхал туһунан үгүһү кэпсиир
Музейнай экспозиция Соморсуҥҥа былырыын үөрүүлээхтик арыллыбыт Баһылай Харысхал аатын сүгэр норуот айымньытын дьиэтин иккис этээһигэр аһыллыбыт түмэл-хоско турда. Экспозиция ыһыаҕы көрсө арыллыбытын туоһулаан аалай лиэнтэни Амма улууһун баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы Ньургуйаана Илларионова, Соморсун нэһилиэгин баһылыга Алексей Кононов уонна Василий Егорович тапталлаах кэргэнэ Галина Дмитриевна быстылар.
Бэлиэ түгэн саҕаланыан иннинэ фойеҕа, Аал луук мас анныгар эҕэрдэ тылларын, баҕа санааларын, нэһилиэк баһылыга Алексей Кононов, Харысхал туһунан истиҥ тылларын кини чугас доҕотторо, ыраахтан кэлбит ыалдьыттар Москуба куораттан Арассыыйа суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, “Литературная Россия” хаһыат эрэдээксийэтин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, филология билимин кандидата Владимир Еременко, Саха сирин суруйааччыларын Сойууһун бэрэссэдээтэлэ, норуот суруйааччыта Наталья Харлампьева, СӨ култуурунай нэһилиэстибэ эбийиэктэрин харыстаааһын Управлениетын салайааччыта Николай Макаров, биллэр киинэ режиссера Никита Аржаков, Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын дириэктэрэ Петр Макаров эттилэр, улуус дьаһалтатыгар, олохтоохторго дириҥ махталларын тириэртилэр.
Түмэл-хоско кэлбит дьон Баһылай Харысхал тус малларын, кинигэлэрин, суруйбут-үлэлээбит остуолун, олоҕун кэрчиктэрин кэрэһэлиир улахан хаартыскалары, рукопистары, архивнай докумуоннарын, “Эргиллиэм хайаан да” испэктээк сүрүн оруоллар көстүүмнэрин, төрөппүттэриттэн хаалбыт ыскаабын уонна Мээндигитээҕи дьиэтигэр олоҕун тиһэх күнүгэр диэри айбыт-суруйбут остуолун, үлэлээбит ноутбугун сэргии да, долгуйа да көрдүлэр, хайдах эрэ Харысхаллыын алтыспыт курдук буоллулар. Бу түмэл -хоһо норуот суруйааччыта, бииргэ сүүрбүт-көппүт киһитэ Дмитрий Наумов-Миитэрэй Наумов көҕүлээһинэн, ыйыытынан-кэрдиитинэн киирдэ. Манна улахан көмөнү Е. Ярославскай аатынан кыраайы үөрэтэр түмэл оҥордо. Ол курдук түмэл үлэһитэ Туйаара Иванова эрдэ анаан-минээн кэлэн экспозициялары туруорууга үлэлээтэ.
“Миэхэ Дмитрий Федосеевич көрдөһөн, соморсуннары кытта үлэлээ диэн кэлэн үлэлээтим. Үлэбит өссө да бүтэ илик. Бу ыһыаҕы көрсө бэлэмнээтибит. Аны хас да хайысханан стендэлэр оҥоһуллуохтара. Түмэлгэ баар предметтэри Василий Егорович дьиэ кэргэнэ биэрдэ. Түмэл хоһун экпсозициялара өссө атырдьах ыйыгар, сэтинньигэ саҥардыллыахтара. Инникитин кини төрөөбүт дьиэтэ оҥоһуллан түмэл буолуохтаах”, — диэн этэр Туйаара Валентиновна.
Киинэ түспүт дьиэтигэр өйдөбүнньүк дуоска арылынна
Олох норуот айымньытын дьиэтиттэн чугас, суол нөҥүө, Соморсуҥҥа киирээти кытта норуот суруйааччыта олорбут дьиэтэ, уһаайбата баар. Мантан кини оскуолатыгар тэбиммитэ, уулуссатыгар тахсан оонньообута. Дьэ бу дьиэҕэ “Саха норуодунай суруйааччыта Василий Егорович Васильев — Харысхал 1950-1989 с.с. олорбут алаһа дьиэтэ” диэн өйдөбүнньүк дуоска арылынна.
Бэлиэ түгэҥҥэ бу дьиэҕэ элбэхтэ сылдьыбыт, Харысхал үөлээннээҕэ Миитэрэй Наумов санаатын тириэртэ. Дмитрий Федосеевич истиҥник оҕо саастарын санаан, бу дьиэҕэ элбэхтэ сылдьыбытын, онно буолбут умнуллубат түгэннэри ахтан-санаан ааста. Маны тэҥэ эҕэрдэ тылын Соморсун нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччы Надежда Белолюбская тириэртэ. Өйдөбүнньүк дуосканы нэһилиэк баһылыга Алексей Кононов уонна Василий Егорович быраата Егор Васильев астылар.
“Ахтар-саныыр Харысхалбыт”
Бу курдук ааттаах ахтыы киэһэтэ норуот айымньытын дьиэтигэр буолан ааста. Истиҥ ахтыы киэһэтин В.М. Новиков-Күннүк Уурастыырап аатынан кииннэммит бибилэтиэкэ сүрүн бибилэтиэкэрэ Вероника Стручкова ыытта.
Кэлбит ыалдьыттар бибилэтиэкэ туруорбут Харысхалга анаммыт стендэтин сэргии көрдүлэр. Ахтыы киэһэҕэ норуот суруйааччыта, Саха сирин суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Наталья Харлампьева, Арассыыйа суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ Владимир Еременко, норуот суруйааччыта Сэмэн Тумат, тылбаасчыт, суруналыыс, Харысхал киинэлэригэр үлэлэспит Степан Сивцев – Хамалҕа, “Чолбон” литературнай сурунаал бас эрэдээктэрэ Гаврил Андросов, Саха сирин уонна Арассыыйа суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, бэйиэт Ольга Корякина-Умсуура, “Полярная звезда” литературнай сурунаал эрэдээктэрин солбуйааччы Ираида Попова, Былатыан Ойуунускай аатынан саха академическай тыйаатырын артыыската, Кэт Марсден оруолун толорбут Елена Румянцева, норуот суруйааччыта Миитэрэй Наумов, биир кылааска үөрэммит үөлээннээхтэрэ Харысхал туһунан, кинини кытта хайдах билсибиттэрин, кини уратытын бэлиэтээн ахтан-санаан аастылар уонна саҥа аһыллыбыт Баһылай Харысхал аатынан түмэл-хоско бэйэлэрин бэлэхтэрин туттардылар.
Ахтыы киэһэҕэ сылдьыбыт эрэ киһи Харысхалбыт туһунан туох эрэ саҥаны иһиттибит, кинини атын өрүттэн арыйдыбыт. Чахчы да бэйэтин олорон ааспыт олоҕор кини олус ыксаан элбэҕи оҥорон ааспыт эбит, өссө да оҥоруоҕа хаалбытын бары өйдөөтүбүт. Баһылай Харысхал архыыбыгар өссө да үөрэтиллэ илик докумуон араас омук тылынан суруллан сытарын, архыыбы барытын бэрээдэктииргэ бүтүн үнүстүүт үлэлиэн наадатын, оччотугар өссө саҥа арыйыылар баар буолуохтарын туһунан Сэмэн Тумат эппитэ биир улахан сорук быһыытынан турда.
Сиһилии хаһыакка сырдатыахпыт.
