Литературная Якутия


 
23.06.2019
 
Надежда ЕГОРОВА,
«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Норуодунай бэйиэт Иван Мигалкин 65 сааһын туолла

Иван Мигалкин — саха норуодунай бэйиэтэ, СӨ Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, СӨ үөрэҕириитин, бэчээтин, култууратын туйгуна, Уус Алдан, Нам, Үөһээ Бүлүү улуустарын, Мүрү, Лөгөй нэһилиэктэрин бочуоттаах гражданина, СӨ Президенин оҕо литературатыгар Амма Аччыгыйа аатынан бириэмийэтин бастакы лауреата, С.Есенин кыһыл көмүс, Н.Гумилев Улахан үрүҥ көмүс, И.Бунин, С.Маршак мэтээллэрдээх, 40-тан тахса кинигэ ааптара, ол иһигэр оҕолорго аналлаах 12 кинигэлээх.

– Иван Васильевич, аймахтаргар, төрүт өбүгэлэргэр суруйар дьоҕурдаахтар бааллара дуо? Бастакы хоһооҥҥун айаргар туох төрүөт буолбутай, ханнык санаалартан саҕыллыбыккыный?

 

– Дириҥ силистээх-мутуктаах өбүгэлэрим тустарынан ааспыт үйэ 30-с сылларыттан саҕалаан, биллиилээх кыраайы үөрэтээччи, учуонай-этнограф И.Д.Новгородов, саха норуодунай суруйааччылара Суорун Омоллоон уонна Далан олус үтүө сыанабыллары биэрэн суруйбуттара. Төрүттэрим үөрэх сырдыгар ис сүрэхтэриттэн таласпыт да буоланнар, 1825 с. тохсунньу 1 к. бэйэлэрин төрүччүлэрин оҥостубуттара.

Москватааҕы Илиҥҥи норуоттар үлэһиттэрин коммунистическай университеттарыгар үөрэммит Николай Дмитриевич Мигалкин (1902-1942 сс.) 1920-c cылларга Бороҕон, Мэҥэ, Боотурускай улуустарыгар бастакы партийнай ячейкалары тэрийсибитэ. Кини фольклору хомуйууну тэҥэ, хоһоон уонна кэпсээн суруйуутунан дьарыктаммыт. Онтон эдэркээн сааһыттан хоһоон суруйуутугар, нуучча классиктарын тылбаастааһыҥҥа ылсыбыта. «Чолбон» сурунаалга бэчээттэнэн испит үрдүк үөрэхтээх учуутал, Чурапчытааҕы педучилищеҕа преподавателлии сылдьан сэриигэ ыҥырыллыбыт Афанасий Семенович Мигалкин-Болуонускай (1917-1943 сс.) уһуннук олорбуттара буоллар, саха литературатыгар ааттарын-суолларын хаалларыахтар этэ.

Билиҥҥилэртэн биллиилээх бэйиэт Анатолий Старостин, талааннаах прозаик Сардаана Мигалкина-Сивцева айымньыларын литератураны таптааччылар күүтэллэр. 1850-с сылларга Бороҕон улууһун бастакы үөрэхтээхтэриттэн биирдэстэрин Александр Макарович Мигалкины ыраахтааҕы былааһа ыраах Дьааҥыга көскө ыыппыта. Киниттэн сыдьааннаах Елизавета Мигалкина саха ааҕааччыларыгар биллэн-көстөн эрэр. Өссө биир оҕо баар. Арассыыйаҕа Поэзия куонкуруһугар бастаабыт. Кини аата бэрт сотору кэминэн өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллиэ дии саныыбын…

Мин бастакы хоһооннорбун 13 сааспыттан, 1967 сылтан суруйан барбытым. Ол өсөһүүттэн саҕаламмыта. «Таптал сулуһа» диэн хоһооммор учууталым «2” сыананы туруорбута. «Пионер хаалтыстаах сылдьаҥҥын, өссө таптаабыккын баҕастааххын…» – диэбитэ. Наһаа хомойон ытаабытым, онтон ыла математика, химия уруоктарыгар оскуолаҕа да, педучилищеҕа да наар хоһоон суруйарым.

 

– Кэккэ суруйуулартан көрдөххө, эйиигин айар эйгэҕэ киллэрбит, көҕүлээбит киһинэн, биирдэстэринэн, Семен Данилов уо.д.а буолаллар дуо?

 

– Семен Данилов диэтэххэ, киһиргэнии буолар. Оҕо сылдьан, муостаҕа суруйа сытан, аҕабар түбэһэн кыбыстыбытым. Ону аҕам төбөбүттэн имэрийэн баран: «Куоракка балыыһаҕа Софрон Петрович Даниловтыын бииргэ сыппыппыт, кини Толяны (Анатолий Старостины) хайҕаабыта. Баҕар, эн убайыҥ Толя курдук (эбэлэрбит бииргэ төрөөбүттэр) поэт буолуоҥ, суруй ээ», – диэн санаабын көтөхпүтэ. Бибилэтиэкэр идэлээх ийэм хоһооннорум бэчээттэннэхтэринэ, наһаа үөрэрэ. Онон айар эйгэҕэ ийэлээх аҕам, убайым Анатолий Старостин, Бүлүүтээҕи педучилище преподавателлэрэ Мария Захарова, Татьяна Аммосова, Михаил Иванов-Багдарыын Сүлбэ, кэлин Москваҕа үөрэнэрбэр Н.Габышев, Семен, Софрон Даниловтар, П.Тобуруокап, С.Тарасов, Л.Попов, Р.Баҕатаайыскай, С.Руфов, В.Сивцев, Эллэй уонна сэбиэскэй литература классиктара Л.Ошанин, Е.Долматовскай, С.Смирнов, Е.Исаев, Н.Старшинов, А.Дементьев сирдээбиттэрэ. Айар үлэнэн дьарыктаныыбар бииргэ төрөөбүттэрим (Мигалкиннар – 12 бииргэ төрөөбүттэр – ааптар), чугас аймахтарым, кэргэним, оҕолорум өрүү күүс-көмө буолаллар. Соҕотох бэйэҕинэн литератураҕа хайдах да киирбэккин. Ким эрэ көмөлөһөн, үтүө-мааны тылынан-өһүнэн өйөөтөҕүнэ эрэ, литература киэҥ-куоҥ аартыгар киирэр суолу тобулаҕын.

 

– Поэзияҕа түһүү уонна тахсыы кэмнэрэ диэн бааллар дуо? Баар буоллаҕына, саха поэзията билигин ханнык кэмҥэ сылдьарый? Оттон бэйиэт Иван Мигалкин?

 

– Элбэҕи тэниппэккэ эттэххэ, хаста да оҕоломмут дьахтар ыараханнык уонна чэпчэкитик оҕолонуу диэни билэр. Саха поэзията билигин ыарахан турукка сылдьарын тоһоҕолоон этэр төрүөтүм: ааҕааччы өйүн-санаатын таһыма сэбиэскэй кэмнээҕи таһымтан аһара аллараа түстэ. Бары да буолбакка, араас дьокутааттар, улахан салайааччылар үрдүттэн кинилэргэ бэрт буолааччылары «улууканнаах» бэйиэт, прозаик диир буоллулар. Элбэх киһилээх түмсүүлэргэ этэллэр, нэһилиэнньэҕэ өй-санаа өртүнэн таһыма суох, быстах санааны иитиэхтииллэр. Дьиҥэр, литература бары көрүҥнэриттэн үрдүккэ турар поэзияны сыаналыыр, сөптөөхтүк суолталыыр киһи аҕыйах буолар. Поэзия түһүүтүн төрүөтэ итиннэ сытар. Тус бэйэм, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэммин, доҕордоһууну, иллээх буолууну, хардарыта үтүө сыһыаны, эйэҕэс, амарах санааны ыһыктыбаккабын, «поэзиям түстэ» дэнэр санаам суох. Ыраас, сырдык санаа өрүү үрдүккэ тардыстар, дьон барахсан ону истиҥник ылынар.

 

– Тапталы хоһуйбатах бэйиэт суоҕун кэриэтэ. Хоһоон этиллэр күүһэ туохханый? Бэйиэт дууһатыгар, хоһоон ааҕыллыытыгар эбэтэр..?

 

– Бастакы «Таптал сулуһа» диэн хоһоону 47 сыл анараа өттүгэр, өссө тапталы билэ иликпинэ суруйбуппун.

Дьэ, онон бэйиэт тапталтан кынаттанан Бэйиэт буолар.

Кини дууһатыгар, хоһоон хайдах ааҕыллыытыгар санааны сайа эттэххэ, эн, ааҕааччы, саха киһитэ буоларгынан бу этиибин ылыныаххын сөп. Алааска мэччийэн, кини отун сиэн улааппыт саха ынаҕын этэ минньигэс амтаннаах, ураты дыргыллаах буолар. Соҕуруу ханнык да дойдуттан (бэл, Новосибирскайтан эбэтэр омук сириттэн Бразилияттан кэлбит) ынах этэ көрдөххө, сыанан-арыынан ньалҕарыйбытын үрдүнэн, буһардахха сымсыыр. Итиннэ хабааннаах бэйиэт суруйуутун бэйэтэ хайдах да туттан аахтар, мин дууһабар истиҥник, иһирэхтик киирэр. Оттон бэйиэт хоһооннорун артыыстар ааҕыылара – омук сириттэн кэлбит эти сииргэ тэҥнээх дии саныыбын.

Хоһоон күүһэ ким суруйбутуттан тутулуктаах. Эдэркээн сааспар, сүүрбэбин туолуом эрэ иннинэ суруйбуттааҕым:

 
«Хайҕал диэн оҕоҕо
Кини тииһин алдьатар
Ботуччу бэриллибит кэмпиэт…
Хайҕал диэн кыыска –
Саныыр санаатын уулларар
Кумахтан өрүллүбүт тыллар…
… Үгүстэр сатыыллар хайгыыры –
Аҕыйахтар уйаллар хайҕанары!»
 

1973 с. А.М.Горькай аатынан литературнай институкка 1439 киһи үөрэххэ туттарсыбытыттан 40 эрэ киһи устудьуон үрдүк аатын сүкпүтэ. Мин, Бүлүүтээҕи Н.Г.Чернышевскай аатынан педучилищены бүтэрбит 19-таах уол, эмиэ устудьуон буолар үөрүүтүн билбитим. МГУ аттыгар олорор үөрүүбүттэн «Отон этим – оҕо этим» диэн суруйбут хоһоонум билигин дьэ, сыаналанан эрэр:

 
«… Оҕо этим – отон этим…
Эйэҕэс ийэбэр тэҥниирим
Ньээм-ньээм үүт биэрэр аналын…
Ытыспар тоһуйан алаастарга таргыырым
Күөрэгэй көрдөөх ырыатын.
Сир ийэни сырдыгынан күндүлүүр
Отон этим – оҕо этим…
Олох диэн тугун билбэтим,
Бэл түүлбэр көрбөтүм ким миигин
Бүөбэйдээн үүннэриэҕин, биитэр үргүөҕүн…»
 

40-тэн тахса сыллааҕыта суруллубут хоһооннорум төһө күүстээхтэрин, биитэр мөлтөхтөрүн ааҕааччы дьүүлүгэр анаан холобурдаатым.

 

– «Миэхэ эрэллээх доҕоттор бааллар – / Ыга симсэн кэккэлээбит кинигэлэр. / Санааргыыр, санньыйар чаастарбар / Күүс-көмө буолаллар кинилэр…», – диэн эдэр сылдьан суруйбут хоһооннооххун. Оттон билигин үбүлүөйдээх кэмҥэр тиийэн олордоххуна, дьиҥнээх, эрэллээх доҕор диэн кимий?

 

– Бу ыйытыы киһи майгытын-сигилитин өйдүүргүттэн, олох кэрчиктэрин анааран сыаналыыргыттан этиллэр. Үөрдүм, бэйиэт дууһатын чараастык ылынан арыйан көрбүккүттэн.

Ханнык да киһиэхэ дьиҥнээх, эрэллээх доҕотторо диэн бэйэтин дьиэ кэргэнэ: ийэлээх аҕаҥ, бииргэ төрөөбүттэриҥ, онтон кэлин кэргэниҥ, оҕолоруҥ, сиэннэриҥ буолаллар. Оҕолоргун, сиэннэргин доҕотторум диириҥ баҕар олуонатык иһиллиэ эрээри, биирдэ бэриллэр олоххор кинилэр курдук эрэллээх доҕоттору билбэппин. Кэргэним Зоя Васильевна – мөлтүүр түгэннэрбэр элбэхтик быыһаабыт, көрбүт-харайбыт эрэллээх доҕорум буоллаҕа.

Бэйэм олохпун алта кэрчиккэ араарабын: оҕо сааһым, оскуолатааҕы, педучилищетааҕы, институттааҕы, аармыйатааҕы уонна үлэһит буолбут кэминээҕи доҕотторбор. Эрэллээх доҕор бэйэҕиттэн эмиэ тутулуктаах. Дьону эрэнэр, өйдүүр, хараанныыр, харыһыйар буоллаххына, доҕоруҥ эмиэ оннук буолар. Оттон кинигэлэр – тыыннааҕыҥ тухары үтүө-мааны доҕоттор буолаллар.

 

– «Сүппүт көлүөнэ кэмэ» диэн сыана быһыы баар. 1970-1980 сыллардааҕы бэйиэттэр тустарынан элбэх ахтыылары суруйдуҥ. Киэҥ эйгэҕэ биллибэккэ хаалбыт, бобуллубут да тиэмэлэр баалларын сэрэйэбин. Холобур, Варвара Потапова туһунан барыта кырдьыктаахтык сурулунна дуо?

 

– Тыыннаах да, өлбүт да киһи туһунан хайдах да кырдьыктаахтык суруйбаккын. Ким барыта туох эрэ итэҕэстээх буолар. Ол гынан баран, ханнык да киһиэхэ үчүгэй өртүн булан көрүү – туһугар туспа талаан. Мин саҥа билсибит дьоммун үчүгэй өрүттэрин булан көрөргө дьулуһабын. Куһаҕан майгы, мөлтөх өрүт – тута харахха быраҕыллар көстүү. Үчүгэй санаа, ураты үтүө майгы, ис култуура үрдүк таһыма – билсэн истэҕиҥ аайы үчүгэйкээн кинигэ курдук саҥаттан-саҥалыы арыллан иһэр, киһини онон умсугутар.

Варя Потапованы мин үчүгэйдик билэрим, ис санаабытын аһан, элбэхтик сэһэргэспиппит. Кини чулуу бэйиэт быһыытынан хаһан да киэмсийбэтэ, улахамсыйбата. Улахан кыахтаах талааннар сайылык эмээхсинин курдук судургулар, сайаҕастар. Отчут-масчыт оҕонньоттор курдук ырааҕы эргитэн өйдүүр кыахтара күүһүттэн өрүү киһини тардар эйэҕэс буолаллар.

Билиҥҥи ааҕааччылар таһымнара үрдээтэҕинэ, Варя Потапова туһунан эрэ буолбакка, атыттар тустарынан эмиэ кырдьыктаах суруйуулар баар буолуохтара. Маны ааҕааччы таба өйдүөн наада, ханнык да улуу киһи туох эрэ сыыһатын, эдэркээн сааһыгар оҥорбут алҕаһын күүркэтэн суруйуу дьэ, туохха туһалаах буолуой?

 

– «Дьолун, сүрэҕин дьоҥҥо биэрбит поэт» диэн наһаа истиҥ этии баар. Ити сыанабыл бэйиэккэ барытыгар бэриллэр кыахтаах дуо?

 

– Нуучча, омук поэзиятыгар элбэх киһини ааттыахха сөп. Аҥардас саха поэзиятыгар Т.Сметанин, П.Тулааһынап, Д.Васильев, Д.Дыдаев, В.Дедюкин, В.Потапова, А.Бүлүүйүскэй, Г.Кобяков, В.Петров-Айыл уо.д.а ааттыахпын сөп. Бэйиэт эрэ барыта дьолун,сүрэҕин дьоҥҥо биэрбэт.

 

– Билигин ханнык истииллээх бэйиэттэр «муодунайдарый?»

 

— Эдэркээн сааспыттан ис сүрэхтэн саҕыллан, дууһа иэйиитинэн суруллубут сырдык, ыраас хоһооннору сөбүлүүбүн. Билиҥҥи эдэрдэр тылы оһуокайдыы дэгэрэҥнэтэн эбэтэр алгыс, кырыыс, андаҕар тылларынан «тоҥ», ситэ буспатах алаадьылыы көпсөркөй тылынан, өй-санаа күүһүнэн «муодунай» хоһооннору суруйуулара элбээтэ. Онтон сорохтор аһара баран, аҥардас ырыаҕа анаан суруйаллар. «Бачча сүүс ырыалаахпыт» дэһэллэр. Урут Сэбиэскэй сойууска аҥардас ырыаны суруйар ырыанньык-бэйиэттэри Суруйааччы сойууһугар да ылбаттара. Маны поэзияҕа чэпчэки суолунан барыы курдук көрөбүн.

 

— «Суруйааччы хаатырга үлэтэ» диэн улуу дьон эппитэ баар. Киһи тоҕо хоһоон суруйарый? Сүрэх этиитэ, норуотун иннигэр эппиэтинэс эбэтэр?..

 

— Бэйиэт бастатан туран – Киһи. Киһи олоҕор элбэхтэ алҕаһыыр, мунчаарар, санааргыыр, ыарахантан толлон, най барар… Сорох ардыгар үөрүүтүттэн көтүөҕүн кыната суоҕуттан туттунар. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр биһиги көлүөнэ дьоллоохтук олорорбут туһугар тыыннарын толук уурбуттары ахтар, саныыр, үйэтитэр биһиги ытык иэспит. Ону өрүү өйдүү сылдьыахтаахпыт. Балары сурукка тиһэн, өйдөбүнньүк оҥорон, хоһоон көмөтүнэн киэҥ араҥаҕа таһаарыахтаахпыт. Сүрэх ону эрэйэр, санаа кыыма саҕан, хоһоонунан суруйтарар. Бэйиэттэр төрөөбүт норуоттарыгар ытык иэстэрин өйдүөхтээхтэр. Поэзия үрдүк иэйиилээх кутаатыгар сыралла сылдьар киһи – бар-дьонугар Поэзия сырдык утаҕын ысыһар, үөрдэр буолуохтаах. Ити аналбыт!

Тапталга билинэртэн кыбыстымаҥ!

– Күн сирин көрдөрбүт күн күбэй ийэҕэр, аҕаҕар эппэккэ хаалбыт бүччүм санаалардааххын дуо?

 

– Аҕам Василий Николаевич Мигалкин учуутал идэлээҕэ. Кини 59 сааһыгар сылдьан, күн сириттэн арахсарыгар мин, 12 оҕоттон ортокулара. баара-суоҕа 18 саастааҕым. Бүлүүгэ үөрэнэрим. 1972 с. алтынньы 25 күнүгэр сарсыарда түүлбэр аҕабын көрбүтүм. «Оҕом Баанньа кэлиэҥ этэ», – диэн аҕам хоруопка олорон ыҥырда… Ол күн эбиэт саҕана педучилище дириэктэрэ М.С.Иванов-Багдарыын Сүлбэ ыҥыртаран ылан, кутурҕаннаах сураҕы аҕалбыт тэлэгирээмэни: «Кытаат, тулуй», – диэн этэн, санаабын күүркэтэн баран биэрбитэ.

Аҕабыт өлөрүгэр кырабыт биэс саастаах кыысчаан этэ. Хайабыт да үрдүк үөрэххэ үөрэнэ илигэ. Улахан убайым аармыйаҕа сылдьара. Бибилэтиэкэр идэлээх, кыракый хамнастаах ийэбит Екатерина Ивановна оҕолорун барытын үөрэттэрбитэ. Кэлин уолаттартан 2 учуонай, 2 миниистир, быраас, суруйааччы, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх үлэһитинэн үс уол буолбуппут. Кыргыттар эмиэ үрдүк үөрэҕи ылбыттара. Бэйэлэрин идэлэринэн хайҕатар үлэһиттэр.

Билигин бэйэм сааһыран олороммун, төрөппүттэрбэр кинилэри таптыырым, ытыктыырым туһунан биирдэ да эппэтэхпиттэн хомойобун. Ол туһунан хоһооннорбор элбэхтэ суруйбутум. Икки кыыһым, соҕотох уолум миигин таптыылларын туһунан этэллэрин наһаа үөрэ истээччибин. Оттон бэйэм төрөппүттэрбэр итинник үтүө-мааны тыллары эппэтэхпиттэн кэмсинэбин. Киһиэхэ кыра наада ээ. «Таптыыбын» диэн – киһи санаатын бөҕөргөтөр, инникигэ эрэли уһугуннарар, кэрэҕэ тардыстыыны күүһүрдэр тыл!

 

– Дьиэ кэргэниҥ туһунан кылгастык билиһиннэрдэххэ? Кэргэҥҥэр анаабыт хоһоонноруҥ?

 

– Кэргэммэр, В.А.Протодьяконов-Кулантай аатынан литературнай мусуой-комплекс дириэктэригэр, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитигэр Зоя Васильевнаҕа анаабыт хоһооннорум элбэхтэр. Олортон биирдэстэрэ:

 
«Оҕолорум ортотугар олордохпуна –
Тулам сандаарар, минньийэр салгынныын,
Толору үөрбүт айылҕаны санатабын –
Биирдэ бэриллибит олохпор махтанабын…

Оттон кэргэним илиитин сүрэхпэр даҕайыам,
Мин да киһи эбиппин дэниэҕим,
Мичээрэр сулус чугаһын билбиппин
Сылаастык санаан, сылдьыаҕым мэлдьитин.

Оҕолорум ортотугар олордохпуна,
Олоҕум доҕоро аттыбар сырыттаҕына –
Оһоҕум уота тачыгыраччы умайар,
Илгэлээх кыымынан тыыннанар.
(«Оҕолорум ортотугар»)

Элбэхтэ араас мунньахтарга, кинигэ ырытыыларыгар, үбүлүөйдэргэ сылдьан кэргэним Зоя Васильевна билиитин-көрүүтүн, дириҥ санааларын тэҥнээн көрөөччүбүн. Кини сорох-сороҕор тыл учуонайдарыттан таһыччы билиилээҕин сөҕөн, испэр үөрэ, киэн тутта санааччыбын. Эдэр сааһыттан сүрэҕинэн ыалдьыбатаҕа буоллар, тылга дуу, философияҕа дуу наука доктора буолар үрдүк таһымнаах. Майгыта сэмэйэ, дууһатын сылааһын, сүрэҕин сырдык иэйиитин бар-дьонугар анаан үлэлии-хамсыы сылдьара миэхэ өрүү холобур буолар.

 

Саха – ааҕар норуот

– Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлин быһыытынан үлэҥ, саҥа сүүрээннэр, ситиһиилэр?

 

– Суруйааччы сойууһун үлэтэ төһө да тута харахха көстүбэтэр, бэйэбит кыахпытынан өрөспүүбүлүкэ таһымнаах араас дьаһалларга, үбүлүөйдэргэ, кинигэлэр сүрэхтэниилэригэр, оскуола үөрэнээччилэрин, үрдүк уонна орто үөрэх кыһаларыгар үөрэнэр устудьуоннары кытары көрсүһүүлэргэ, араадьыйанан уонна тэлэбиисэринэн биэриилэргэ тиһигин быспакка кыттабыт. Бу тэрээһиннэр киһи бириэмэтин ылаллар. Аҥардас быйылгы сылга киирэн баран, биэс ыйы кыайбат кэмҥэ мин 39 дьаһалга кытынным. Үксүгэр кэриэтэ тыл этэн, литература тирээн турар соруктарыгар санааларбын атастастым. Муус устарга Москваҕа Суруйааччылар сойуустарын норуоттар икки ардыларынааҕы уочарата суох IХ сийиэстэригэр, ол иннинэ кулун тутарга Арассыыйа эрэгийиэннэрин кинигэтин быыстапкатыгар кыттыбытым. Баларга сылдьан, «Бичик» кинигэ кыһатын кинигэлэрэ үрдүктүк сыаналаммыттарыттан үөрдүм да, киэн тутуннум да.

Сийиэс кэмигэр мин нууччалыы-сахалыы тахсыбыт «Оһуор ойуу оҥоойук» – «Расписной туесок» итиэннэ «Куоска уонна кутуйах», «Ытык ийэ» диэн Кытайга бэчээттэнэ сылдьар хомулук-кинигэлэрим сигнальнай экземплярдарын, быыкаа кинигэ түмэлигэр бэчээттэммит «Оҕо этим – отон этим», «Ветер сушит слезы» кинигэлэрбин Берлин, Афганистан, Франция, Латвия, Болгария, Турция, Армения уо.д.а. омук дойдуларын Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэллэрэ кинигэ иллюстрациятын, хаачыстыбатын үрдүктүк сыаналаатылар. Илин Сибииргэ «Бичиктэр» кинигэни бэчээттээһини баһылаабыттарын сөхтүлэр-махтайдылар.

Саха литературатыгар саамай ааҕыллымтыа прозаик, норуодунай суруйааччы Егор Неймохов туһунан кинигэни «Саха киэн туттар дьоно» серияҕа, онтон норуодунай бэйиэт Моисей Ефимов «Төгүрүк алааскын эн таптаа» диэн хоһооннорун кинигэтин «Саха саарыннара» серияҕа хомуйан оҥорон таһаартардым. Маны тэҥэ, Н.Габышев, С.Дадаскинов, Н.Босиков, И.Артамонов, Баал Хабырыыс айымньылара бэчээттэниилэригэр быһаччы кытынным. Биһиги сойууспутугар талааннаах прозаиктар А.Постников, С.Сивцева-Даана Сард, айылҕаттан айдарыылаах үтүөкэн бэйиэттэр Егор Старостин-Байаҕантай, Валериан Николаев, о.д.а. ылылыннылар. Талааннаах, барытыгар дьоҕурдаах үлэһиттэр.

Үлэбитигэр саҥа сүүрээннэр, ситиһиилэр да бааллар. Олору үлэ быһыытынан ааҕан, кэлин этиэхпитин сөп.

 

– Эн санааҕар, Саха сиригэр, Арассыыйа атын эрэгийиэннэрин кытары тэҥнээтэххэ, суруйааччылары өйөөһүн, киэҥ эйгэҕэ таһаарыы, бэчээттэнии уо.д.а. хайдаҕый?

 

– Белоруссия Президенэ Лукашенко суруйааччыларыгар туһулаан: «Мин үлэлиир остуолбар Лев Толстой «Война и мир» курдук айымньыны ууран аахтардаххытына, кинигэлэргитин босхо бэчээттэтиэм», – диэбит. Ол кэмтэн ыла ким да Лукашенкоҕа кинигэ таһаартарыытын туһунан кэпсэтэ илик үһү. Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, доҕорум Олег Зайцев быйыл муус устарга сэһэргэһиибитигэр кинилэргэ кинигэни аҕыйах сүүс ахсаанынан эрэ таһааралларын туһунан эппитэ. Оттон биһиэхэ эдэр прозаиктары 700 ахсаанынан тиийэ бэчээттииллэрин сымыйаргыы истэллэр. «Мин оҕолорго анаан суруйууларым барыта холбоон 85000 ахсаанынан бэчээттэммитэ» диэммин кинилэри соһутан турабын. Литературнай институкка бииргэ үөрэммит кыыһым, билигин Болгария Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Надя Попова: «Эһиги кинигэлэргитин өҥнөөх, хортуон тастаах таһааралларын сөҕөбүн. Тахсар ахсааныттан көрдөххө, сахалар наһаа ааҕар норуот эбиккит. Ис култуураҕыт, духуобунай өртүнэн сайдыыгыт өссө иннин диэки хардыылыыр толору кыахтаах норуот сайдан иһэргититтэн үөрэбин!» – диэбитэ.

Кырдьыга да, Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтата төрөөбүт литературатын өйүүрүн «Бичик» кинигэ кыһатын таһаарыыларыттан көрөҕүн. Кинилэр биһиги икки сойууспутун өйөөн, былаан быһыытынан, биэрбит сайаапкабытынан босхо бэчээттииллэригэр истиҥник махтанабыт.

 

– Иван Васильевич, үйэлээх санааларгын үйэтиппиккэр махтанабын. Үөһээ айыылар араҥаччылыы, харыстыы сырыттыннар!

 
(2014 с. И.Мигалкин үбүлүөйүгэр анаммыт суруйуу)

Источник: edersaas.ru