Мытаах патриота Алексей Саввин уонна конфедералистар тустарынан саҥа кинигэ
Кулун тутар 3 күнүгэр Национальнай библиотека Историческай саалатыгар Горнай улууһун Мытаах нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Россия Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, кыраайы үөрэтээччи Алексей Николаевич Саввин «Көҥүл туругурарын туһугар – “Албан ааттаах өлүүнү” талбыт конфедералистар» диэн 2022 сыллаахха тахсыбыт кинигэтин сүрэхтэниитэ буолан ааста.
Кинигэ биһирэмэ норуот поэта Рафаэль Баҕатаайыскай «Ксенофонтовщина эбэтэр ытыллыбыт ыра» айымньытыттан Федор Татаринов быһа тардан ааҕыытынан саҕаламмыта тута ол кэм туругар киллэрбитэ. Ону ыытааччы, «Чолбон» сурунаал бас эрэдээктэрэ, суруйааччы Гаврил Андросов: «Бэҕэһээ, кулун тутар 2 күнүгэр, Павел Ксенофонтов уонна конфедералистар хамсааһыннарын 24 көхтөөх кыттыылааҕа ытыллыбыттарын 95 сылын туолла…», – диэн тыллары кыбытан ааспыта өссө ордук сытыырҕатан, мустубут дьону кинигэ эрэ тула буолбакка, ити кэми эмиэ ахтан-санаан, ырытан ааһарга туһаайбыта.
Норуот суруйааччыта Ойуку киэҥ иһитиннэриитигэр: «Быйыл бу хаһан да умнуллубат хамсааһын буолбута 95 сылын туолла. Өр кэмҥэ нэһилиэнньэҕэ конфедералистар тустарынан сыыһа өйдөбүл баара. Үөлээннээхпэр Алексей Николаевичка бу хамсааһын туһунан сөптөөх өйдөбүлү биэрэр кинигэни таһаарбытыгар улахан махталбын тиэрдэбин. Конфедералистар хамсааһыннара биһиги суверенитеты ылыыбыт бэриэччитинэн буолбута. Өлөллөрүн бигэтик билэ-билэ быһыыламмыт харса суох дьоммутун үрдүктүк сыаналыахтаахпыт. Кинилэр Сахаларын сирэ көҥүллүк тыынарыгар сырдык тыыннарын толук уурбуттара», – диэн бэлиэтээтэ.
Онтон Саха сирин биллиилээх юриһа, ХИФУ профессора Макар Яковлев: «Ксенофонтов бэйэтин бириэмэтин урутаабыт хамсааһыны сайдыылаах, улахан үөрэхтээх киһи буолан тэрийбитэ. Ити хамсааһын кэннэ Саха сиригэр репрессиялар саҕаламмыттара. 1992 сыллаахха суверенитет ылынарбытыгар уонна Конституция суруйарбытыгар Павел Васильевич оҥорбут докумуоннарыгар эмиэ сигэммиппит», – диэн санаатын үллэһиннэ.
Горнай улууһун баһылыга Никита Андреев, «Хаҥалас» уопсастыба бэрэссэдээтэлэ Афанасий Владимиров, СӨ Культураҕа нэһилиэстибэтин хараанныыр департамент салайааччыта Николай Макаров ааптары эҕэрдэлээтилэр уонна конфедералистар хамсааһыннарыгар сыһыаннаах үйэтитэр үлэ туһунан санааларын үллэһиннилэр. Мытаах нэһилиэгин баһылыга Иван Петров хамсааһын 100 сылын көрсө киинэ уһуллара буоллар диэн баҕа санаатын биллэрдэ.
Кинигэ биһирэмигэр Павел Ксенофонтов соратниктара, конфедералистар партияларын салайааччылара буолбут кэргэннии Анисия Михайловна уонна Петр Гаврильевич Оморусовтар сиэннэрэ учуутал уонна кыраайы үөрэтээччи Петр Саввич Федотов Хаҥалас улууһун Өктөмүттэн кэлэн кыттан эбэтин уонна конфедералистар оҕолоругар дьон-сэргэ сыһыанын туһунан сэһэргээбитэ олус кэрэхсэбиллээх буолла. Манна даҕатан эттэххэ, Хаҥалас улууһуттан бүтүн делегация кэлэн кытынна, улуус уопсастыбаннаһын аатыттан Алексей Николаевиһы Ксенофонтовтар төрөөбүт түөлбэлэриттэн, Тиит Арыы нэһилиэгин Чкалов дэриэбинэтигэр баар кинилэр дьиэ кэргэн музейын салайааччыта Раиса Семенова эҕэрдэлээтэ.
Кинигэ ааптарын туһунан биир дойдулаахтара «Ситим» медиа-бөлөх генеральнай дириэктэрэ, суруналыыс Владимир Степанов, кинигэни оҥорбут Саха сирин биллэр суруналыыһа Василий Алексеев иһирэх тыллары эттилэр, ытыктабылларын биллэрдилэр.
Ыстатыйалар хомуурунньуктара: «Тыыннаах тухары – күнү көрүөхтэн тиһэх тыыныыга диэри – бар дьоҥҥо наар үчүгэйи, кэрэни, үтүөнү, туһалааҕы эрэ оҥоро сылдьыбыт киһи баар ини!» диэн норуодунай суруйааччы Софрон Данилов тылларынан эпиграфтан саҕаланар уонна билиҥҥи Горнай улууһун сирин улаханнык хаарыйбыт 1927-1928 сыллардааҕы П.В. Ксенофонтов баһылыктаах конфедералистар хамсааһыннарын туһунан уонна ол олохтоох дьон дьылҕатыгар хайдах дьайбытын туһунан сэһэргиир. Бу кинигэҕэ түмүллүбүт ахтыылары, архыып докумуоннарын уонна чинчийээччилэр үлэрин кыраайы үөрэтээччи түөрт уонча сыл устата дьаныһан, сонордоһон туран булбута, түмпүтэ, сааһылаабыта диэтэххэ киһи омнуолуура суох. Ааптары кытта быһаччы үлэлэспит, алтыспыт суруйааччылар, суруналыыстар уонна кыраайы үөрэтээччилэр үлэлэрэ бу хомуурунньукка киирбиттэрэ ис хоһоонун байытан, чуолкайдаан, эбэн-сабан эрэ биэрэллэр. Ону таһынан суруналыыс уонна кыраайы үөрэтээччи быһыытынан Алексей Николаевич библиографията оҥоһуллан киирбитэ кини чинчийээччи уонна уопсастыбанньык быһыытынан үлэтин киэҥник өйдүүргэ тирэх буолар.
Онон «Көҥүл туругурарын туһугар – “Албан ааттаах өлүүнү” талбыт конфедералистар» кинигэ сүрэхтэниитэ конфедералистар хамсааһыннарын 95 сылыгар анаммыт биир улахан тэрээһининэн буолла.
